«Ο καθένας σ’ αυτή τη ζωή παίρνει αυτό που του αξίζει». Πασίγνωστο απόφθεγμα, όλοι το έχουμε πει, είτε για να δώσουμε ελπίδα, είτε σαν συμπέρασμα μετά το πέρας μιας κατάστασης. Αναρωτιέμαι, όμως, υπάρχει κάτι το αντικειμενικό σ’ αυτή τη φράση ή είναι εντελώς υποκειμενικό το θέμα;
Αν την αντιμετωπίσουμε εντελώς ψυχρά, θα σκεφτόμασταν πως υπάρχει μια ανώτερη δύναμη που μετράει τον καθένα μας, τον κοστολογεί και τον αποζημιώνει ή ζημιώνει στο τέλος, δίνοντάς του αυτό που του αξίζει ή στερώντας του όσα δεν του αξίζουν, αλλά κατέχει. Αφήνοντας, ωστόσο, στην άκρη τα μεταφυσικά, όλο αυτό από κάπου μπάζει.
Ποιος ορίζει την αξία του καθενός, με ποιο μέτρο και πώς αποφασίζεται τι θα λάβει και τι όχι; Απ’ την επαγγελματική του καταξίωση, τους ανθρώπους γύρω του ή τον ίδιο ατομικά; Κρίνεται απ’ το χαρακτήρα και τις προθέσεις του ή το αποτέλεσμα; Και ποιο το χρονικό σημείο της κρίσης; Η στιγμή της κτήσης, της απώλειας ή ενός γενικού απολογισμού εκεί, κατά τη δύση μας; Πολλές απορίες, η κάθε μία γεννάει άλλες δέκα.
Οποιοδήποτε αδιαμφισβήτητο συμπέρασμα θα ήταν απόλυτο κι επισφαλές. Με τη μικρή μου πείρα ζωής, όμως, και μέσα από διάφορες συζητήσεις και διαφωνίες κατέληξα πως, ίσως, η φράση να πλησιάζει την αλήθεια με μια μικρή τροποποίηση: «Ο καθένας προσπαθεί να πάρει αυτό που πιστεύει πως του αξίζει».
Σκέψου το. Πόσες φορές παρατήρησες ανθρώπους να χαραμίζονται –σύμφωνα με τα δικά σου μάτια, ως εξωτερικός παρατηρητής– σε σχέσεις ή δουλειές που έκρινες πως δεν τους άξιζαν. Πίστευες ότι ήταν για πολύ ανώτερα, αλλά εκείνοι έμεναν σε καταστάσεις που θεωρούσες πως τους υποτιμούσαν. Τι τους έλειπε, μια χαρά παιδιά, δεν καταλάβαινες. Δεν είχαν θάρρος, σωστό κριτήριο ή διάθεση; Όχι. Δεν είχαν αυτοεκτίμηση κι αυτοπεποίθηση. Όσο υπέροχοι κι ικανοί έμοιαζαν στα δικά σου μάτια, οι ίδιοι δεν το έβλεπαν ή, κι αν το έβλεπαν, δεν είχαν το συστατικό εκείνο που θα τους ωθούσε να διεκδικήσουν κάτι παραπάνω.
Κι απ’ την άλλη, τώρα, έχεις δει ανθρώπους κι έχεις σκεφτεί πως δεν τους αξίζει η επιτυχία ή η ευτυχία που βιώνουν. Κακιά σκέψη, ζηλόφθονη. Ξεκόλλα. Αυτοί οι τύποι, ασχέτως με τη δική σου γνώμη, πίστεψαν στην προσωπική τους αξία και πάλεψαν για όσα θεωρούσαν πως αξίζουν. Είχαν εμπιστοσύνη στον εαυτό τους και κατάφεραν να αποκτήσουν όσα ήθελαν, γιατί είχαν την πεποίθηση πως τους άξιζαν. Το να απορείς, αντί να παραδειγματιστείς, δεν ωφελεί.
Έρχεται τώρα η αντίθετη άποψη, που ισχυρίζεται ότι βλέπουμε διαφόρους να πετυχαίνουν με ύπουλα μέσα κι ανέντιμα. Κι αυτοί το αξίζουν, απλώς επειδή δεν έχουν ηθικούς φραγμούς; Αν ναι, τότε τι ζωή είναι αυτή που επιβραβεύει την ατιμία κι αν όχι τι λέμε τόση ώρα για αξίες κι απολαβές;
Η τύχη. Φτάνει με το παραμυθάκι της τύχης. Αν υπάρχει, υπάρχει για όλους, αν δεν υπάρχει, δεν έχει κανείς μας. Υπάρχουν οι συμπτώσεις, ναι, αλλά μια έρμη σύμπτωση από μόνη δεν αρκεί. Υπάρχουν αυτοί που έχουν μάτια ανοιχτά, εκμεταλλεύονται συγκυρίες κι αρπάζουν ευκαιρίες. Υπάρχουν οι τολμηροί κι οι άτολμοι, οι τζογαδόροι της ζωής κι οι ωμά ρεαλιστές.
Καμία τύχη λοιπόν, κανένα μάτι τρίτου, κανένα αντικειμενικό «αξιόμετρο». Ο χαρακτήρας, η αυτοεκτίμηση κι οι πράξεις. Δεν μπορεί κανείς να ορίσει την αξία σου παρά μόνο εσύ ο ίδιος. Εσύ επηρεάζεσαι από γνώμες, εσύ υποτιμάς ή υπερεκτιμάς τις δυνατότητές σου, κανένας άλλος. Εσύ θα επιλέξεις το δρόμο που θα ακολουθήσεις, πόσο ψηλά θες να φτάσεις, αν είσαι ικανοποιημένος με όσα έχεις ή θες κι άλλα.
Δεν είναι εύκολο, οι άνθρωποι επηρεαζόμαστε, κουραζόμαστε να παλεύουμε, παραιτούμαστε. Αν σου έχεις πίστη όμως, θα ξανασηκωθείς, θα ξαναπροσπαθήσεις, μέχρις ότου αποφασίσεις το μάταιο ή όχι του αγώνα σου, το εφικτό ή το ανέφικτο του στόχου σου.
Extra tip: Άλλο πιστεύω σε εμένα, άλλο είμαι υπερφίαλος. Όποιος έχει μια στοιχειώδη ωριμότητα κι αυτογνωσία καταλαβαίνει ως πού μπορεί να φτάσει, πότε κυνηγάει όνειρα και πότε χίμαιρες. Δε γίνεται να ξυπνήσεις κλητήρας και σε δυο μέρες να ζητάς να γίνεις δήμαρχος, έτσι επειδή είσαι όμορφος. Ούτε γίνεται να κοροϊδεύεις αιωνίως τον εαυτό σου μέσα σε μια επίπλαστη ευτυχία. Στη συνειδητοποίηση να σε δω κι εσένα, κι εμένα, κι όλους μας. Αν εσύ κρίνεις πως σε υποτιμά η όποια συνθήκη, τι θα πράξεις.
Και μην ανησυχείς. Πες το καρμική δικαιοσύνη, πες το συμπαντική ισορροπία ή Θεία δίκη. Όπως θες πες το, αλλά οι συμπεριφορές επιστρέφονται, αργά ή γρήγορα στον αποστολέα. Το καλό γυρνάει πάντα σε όποιον το έδωσε και το κακό σε όποιον το προξένησε. Ο μεγαλύτερος κριτής είναι ο ίδιος ο εαυτός μας.
Κι αν ανακαλύψεις πως δεν έλαβες αυτό που πίστευες πως άξιζες ή αν αυτό που κατέκτησες δε σου άξιζε, γι’ αυτό κι εν τέλει το έχασες, δε θα μπορείς να κατηγορήσεις κανέναν άλλο πέρα από τον εαυτό σου -τον χαρακτήρα σου, τις επιλογές σου, τις πράξεις και τις παραλείψεις σου.
